"Ես օր կը տխրեմ` իրենք կուլան, ես օր կծիծաղեմ` իրենք կուշաթափվին":
"Ես օր կը տխրեմ` իրենք կուլան,
ես օր կծիծաղեմ` իրենք կուշաթափվին":
Վահրամ Փափազյանը տեղին էր նկատել, թե` «այս մանչուն հետ միշտ մեկը պետք է, համախոհ պետք է»: Թատրոնում քո համախոհը եղավ Վարդան Աճեմյանը, ում համարում էիր մեծ, շատ մեծ ռեժիսոր, և Սևումյանի, Արշակ Պուրճալյանի ու մյուս մեծ ռեժիսորների կարգին էիր դասում: Նա եղավ քո «թագադիրը» թատրոնում: Աճեմյանն աշխատում էր տրամվայում, փողոցում, ժողովի ժամանակ, աշխատում էր ցայտաղբյուրից ջուր խմելիս: Դու էլ էիր այդպես աշխատում, առանց աշխատել չէիր կարողանում, անընդհատ աշխատում էիր, միտքդ անընդհատ զբաղված էր: Քեզ համար աշխատելը դերով ապրելն էր:
Կինոյում քո «կնքահայրը» դարձավ Հենրիկ Մալյանը. «Կերպարին ազգային դեմք ու դիմագիծ հաղորդելու կարողություն ունի Մալյանը, էկրանի ճշմարիտ զգացողություն, հատկանիշներ, որոնք նրան դասեցին հայրենական կինոյի սիրված անունների շարքին: Առհասարակ, իմ լավագույն կերպարները ստեղծել եմ Մալյանի կինոնկարներում»: Սակայն կար մի հանգամանք, որին դու կարծես ուշադրություն չէիր դարձնում, բայց որն իրականում դրդում էր քեզ ավելի կատարյալ լինել բեմում:
Երբ «Եզովպոս»-ում Վաղարշ Վաղարշյանի հետ խաղում էիր` կուլիսներից ոմանք չարախնդում էին. «Չի՛ ստացվի, չի՛ ստացվի, չի՛ ստացվի»: Դու նաեւ դա՛ էիր ընդունում. «Համախոհների հետ նաև չկամեցողներ պիտի լինեն դերասանի կողքին, ովքեր իրենց չար գործն անելով` իրականում դրդում են ավելի կատարյալ լինել»: Քո համբերությունը չէր հատնում, քո հումորը չէր կորչում` դա քեզ միշտ փրկել է…
«Լավ խաղացողներ շատ կան, բան պիտի ասել, ասելիք պիտի ունենալ», կրկնում էիր ինքդ քեզ: Այս համոզմունքն էր թերևս պատճառը, որ հասարակ թվացող երևույթներն անգամ, քո կատարմամբ խորհուրդ էին ստանում և ներկայանում ողջ խորությամբ, դու չէիր անտեսում անգամ մանրուքները: Գուցե քո անմիջականությունն էր նաև քեզ դարձնում բոլորին սիրելի, որ քեզ հետ հանդիպումներում ցանկացած դահլիճի պատերը նեղ էին թվում: Ասում էիր. «Անմիջականությունը վիթխարի բան է արվեստում»: Իսկ դերի պատրաստման քո ուրույն ձևը, զուտ մհերյանական լուծումները անկրկնելի հմայք ու հուզականություն էին հաղորդում կերպարներիդ: Հաճախ էիր ասում. «Դերը պետք է դերասանի երակներում տրփա արյան հետ, տրփա՜ ու եփվի, ինչպես նոր դրած գինին: Հետո պետք է հանդարտվի՜, զուլալվի՜ և նոր միայն խաղացվի»:
Սիրում էիր աշխատել ա՛յն ռեժիսորների հետ, ովքեր դերասան են սիրում: 
Երբեմն նկատում էիր, որ շատ դերասաններ տեքստը անգիր գիտեն, լավ էլ ասում են, բայց կերպարը թերի է ստացվում: Մտահոգվում էիր, թե ինչո՞ւ թատերական ինստիտուտում չեն դասավանդում «իմպրովիզացիա» առարկան: Դու, որ իմպրովիզացիայի մեծ վարպետ էիր` երբեք տեքստն անգիր չէիր անում. «Մինչև տեքստը չլինի իմ բերանի խոսքը` ես չեմ շտապի դրանով զարդարել իմ ներկայացնելիք կերպարը: Ես երբեք անգիր չեմ անում, փորձում եմ օրգանական դարձնել, դրանից հետո ինքն իրեն խոսելով գալիս է: Իսկ որ արդեն քո խոսքը դարձավ` մնում է քո ներքին զգացողությանը, մնում է, որ դու այն դնես չափավորության մեջ, ավելորդ խոսքն ինքն իրեն դուրս է գալիս: Ինքնաճանաչողության էս պրոցեսն է քեզ բերում կատարելության: Գեորգի Դանելիան, Հենրիկ Մալյանը չեն սովորեցնում, նրանք քեզ դնում են այնպիսի վիճակի մեջ, որ դու ճիշտ վերապրես, իսկ որ ճիշտ վերապրեցիր` քեզ մղում է գործողության: Երբեք չի կարելի մտածել դետալ, երբեք չի կարելի մտածել` ուր գնալ...ճիշտ վերապրելն ինքն է քեզ տանում: Այ, սա՛ է իսկական ռեժիսուրան»:
Գայթակղիչ երկու աշխարհ` բեմը և կինոն: Եղան տարիներ, երբ դու երկուսում էլ զբաղված էիր` դերեր թատրոնում և նկարահանումներ ֆիլմերում: Ֆիլմերով դու դարձար ճանաչված, բայց ուշքդ թատրոնին էր, այդ ի՜նչ սեր էր, այդ ի՜նչ կապվածություն էր թատրոնի հետ. «Թատրոնի մի դերը չեմ փոխի կինոյի հազար դերի հետ, թատրոնը աղոթքի տեղ է, ծես է, ամենօրյա սխրանք, սրբություն է, թև է, թռիչք է: Թատրոնը քուրմերի իսկական տաճար է, որտեղ ծես է կատարվում, արարողություն է կատարվում, Աստծո հետ, տաղանդի, մուսայի հետ շփում է կատարվում»: 
Դու խորապես գիտակցում էիր դերասանի երկվությունը, քո տրագիկոմիկական դիմակը ծնունդ էր առել մարդկային կեցության երկու բևեռներից, որպիսին թախիծը և զավեշտականն են և քո խաղով ընդգրկում էիր կյանքի բոլոր կողմերը միաժամանակ: Քեզ երբեմն անվանում էին «տխուր աչքերով կատակերգու», քեզ հաճախ համեմատում էին Չապլինի հետ: Իսկ քո պատկերացմամբ` «թերություն է, երբ որ մեկը միայն կոմիկ դերասան է, նման բան չկա, ինչպես և չկա տրագիկ դերասան»:
Երկու դեպքում էլ կերպարներդ ստացվում էին համոզիչ, տիպական, հյութեղ ու կատարյալ, որոնք քեզ բերեցին մեծ ճանաչում և համաժողովրդական սեր:
Դու խորին ակնածանքով էիր վերաբերվում քո հանդիսատեսին և ամենայն պատասխանատվությամբ ու բծախնդրությամբ կերտում կերպարներդ. «Ամեն հանդիսատես մի նուրբ զգայարան է. պետք է սիրես նրան, եթե արտիստի մեջ սեր չկա, հազիվ թե կարողանա մի արժեքավոր ու մնայուն բան ստեղծել»:
Երբևէ չուզեցիր նմանվել ուրիշներին և հաճախ էիր կրկնում` «Որքան ազգային ես, այնքան պահանջված ես` նատուրալ, ճիշտ, նուրբ, գեղեցիկ և ճաշակով մարդ, բայց օրիգինալ իր ամեն ինչով, որ նման չէ ոչ մեկին, իսկ որ ոչ մեկին նման չէ` արդեն շատ հետաքրքիր է»:
Երբեմն նկատում էիր. «Ես օր կը տխրեմ` իրենք կուլան, ես օր կծիծաղեմ` իրենք կուշաթափվին»:
արտիստի ու հանդիսատեսի այսպիսի կապվածություն հազվադեպ է լինում, երբ իրար հաղորդվելով` երկուստեք միատեղվում, միակամվում են, երկուսն էլ նույնն են դառնում: Ի՜նչ գեղեցիկ զգացողություն: 
Քո պատկերացմամբ. «Թատրոնը մարդու հետ ծնված բան է»: Այնքան էիր լցված քո գործով, որ միայն դերասանությունը քիչ էր թվում այդ տարիքում. «Իմ դերասանական խողովակը տրաքվում է, ասելիք շատ ունեմ, իսկ միայն դերասանությամբ չեմ կարող ասել, և էնպես չի, որ ես բացատրեմ` գան ինձ բեմադրեն: Ես կանեմ, ես հանգիստ կանեմ Սիրանոն էլ, Օթելլոն էլ, մյուսներն էլ»: Այ’ս մտայնությամբ 1992 թվականին հիմնադրեցիր արտիստական թատրոնը. «Ամեն մի իսկական դերասան, իսկական արտիստ ինչ բեմում էլ ստեղծագործի` իր ներսում ունի սեփական թատրոնը: Եվ երբ իրենց հնարավորություններով, նախասիրություններով, ձգտումներով համընկնում, ներդաշնակվում են, այսպես ասած, ներքին ու արտաքին թատրոնները` մեծ բախտավորություն է ստեղծագործողի համար»: Քո հիմնադրած թատրոնում առաջինը Մարսել Պանյոլի «Հացթուխի կինը» ներկայացումն էր: Դեռևս 1987թ. հեռուստատեսային ֆիլմերի «Երևան» ստուդիայում հաջողությամբ բեմադրել էիր «Հատակում»-ը և արդեն փորձառու էիր: Այս անգամ հաջողությունն աննախադեպ էր, բեմադրիչի քո տաղանդն ու ինքնատիպ լուծումները շատերին հիացրեցին: Ափսոս, որ երկրի համար դժվար ժամանակներ էին, և պետական պարգևներն ու կոչումներն ուշացան:
Իսկ քո հրաժեշտի բարեմաղթանքը գալիս է լրացնելու, ամբողջացնելու ասելիքդ: Դա ամենևին էլ երկրային կյանքին հրաժեշտ տվող մարդու չարություն կամ ափսոսանք չէ, դա պատգամ է` բոլոր ապրողներին. «Սիրեցեք արվեստը, կապվեք արվեստի հետ: Արվեստը մարդուն կտրում է գետնից, հանում վեր, նրան դարձնում ռոմանտիկ, օգնում է ճանաչել ու հասկանալ կյանքը, ճանաչել գեղեցիկը: Հայրենիքի զգացողությունը պահեք ձեր մեջ, հոգով ու սրտով կապված մնացեք հող ու ջրին, հոգևոր հարստությանը, ծննդավայրին: Լիաթոք ծիծաղ եմ ցանկանում ձեզ, լուսավոր ժպիտ և մեծ նվիրվածություն դեպի թատրոնը, կինոն, դեպի արվեստը»:
Շուշանիկ Սահակյան
«Էն ուրիշ Ֆրունզիկը» ֆիլմը համահեղինակ
Այսօր ՄՀԵՐ ՄԿՐՏՉՅԱՆԻ ծննդյան օրն է, 92-ամյակ։ՎԱՎԵՐԱԳՐԱԿԱՆ ՖԻԼՄԻ ՄԱՍԻՆ
ՖԲ էջից 4․07․2022