Նա գնաց հայոց մեծերի կողքին իր տեղը զբաղվեցնելու:
Մհեր Մկրտչյանի 70-ամյակից գրեթե երկու տարի անց մեր երկիրը, Մհերի հարազատ թատրոնը հնարավորություն գտան շուքով նշելու մեծ դերասանի 70-ամյակը: Մհեր Մկրտչյանի անունով փողոց կոչվեց: Այսուհետև Հանրապետության փողոցի «Երեւան» կինոթատրոնից մինչեւ Սունդուկյանի անվան թատրոնին հարող այգին ընկած տարածքը կկոչվի Մհեր Մկրտչյանի անունով:
Մհեր Մկրտչյանի 70-ամյա հոբելյանը նշվեց թատրոնի միջազգային օրը մարտի 27-ին, եւ Սունդուկյանի անվան թատրոնի հիմնադրման 80-ամյակի շրջանակներում կազմակերպվող հոբելյանական միջոցառումներից առաջինն էր: Առաջինը չէր կարող չլինել, քանզի այդ օրը բացվեց Սունդուկյանի անվան թատրոնի 2002թ. խաղաշրջանը:
Մարդաշատ էր թատրոնին հարող հրապարակը, թատրոնի մուտքը: Թատրոնի ադմինիստրատիվ աշխատողները խիստ զբաղված էին: Թատերական այդ տոնին այցելության էր գալու ՀՀ նախագահը: Դահլիճում էին ՀՀ սահմանադրական դատարանի նախագահը, Աժ ղեկավար աշխատողներ, նախագահի խորհրդականներ: Դահլիճն անհանգիստ սպասումի մեջ էր: Եվ ահա բեմի առաջամաս են ելնում ՀՀ մշակույթի նախարարը, սունդուկյանցիները, Ստանիսլավսկու անվան, դրամատիկական թատրոնների ներկայացուցիչները: ՀՀ մշակույթի նախարարը ջերմորեն ողջունելով Սունդուկյանի անվան թատրոնին՝ 80-ամյակի, Մհեր Մկրտչյանի 70-ամյակի առիթներով, այնուհետեւ ասաց. «Իր՝ Մհեր Մկրտչյանի խոստովանությամբ Լենինականի տեքստիլ կոմբինատը եղավ նրա խանձարուրը, Մռավյանի անվան թատրոնը՝ ոսկե օրորոցը, Վահրամ Փափազյանը՝ դպրոցը, Սունդուկյանի անվան թատրոնը՝ ակադեմիան»:
Ելույթ ունեցավ նաեւ Սունդուկյանի անվան թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Վահե Շահվերդյանը. «Այսօր տոն է մեզ համար, տոն Է մեր հանրապետությունում, համայն աշխարհում, որովհետեւ մարտի 27-ը թատրոնի միջազգային օրն է: Այդ տոնն այսօր մեզ համար ավելի արժեքավոր է, քանի որ այսօր մենք սկսում ենք մեր փառապանծ թատրոնի 80-ամյա հոբելյանը եւ այդ հոբելյանը սկսում ենք թատրոնի ամենամեծ դերասանների շարքում տեղ գտած, մեր հրաշալի, տաղանդավոր, մեծ դերասան Մհեր Մրտչյանին նվիրված երեկոյով: Սիրելի արտիստ, այսօր մենք կփորձենք քեզ մեկ անգամ եւս ներկայացնել քո սիրելի հանդիսատեսին»:
Վարագույրը բացվեց: Պտտվող բեմի վրա կենդանի պատկերներ են այն ներկայացումներից, որոնցում խաղացել է Մհեր Մկրտչյանը: ԲԵմում նաեւ Մհերի կերտած կերպարների լուսանկարներն են՝ Հայրապետը, Գվիդոնը, Եզովպոսը, Զամբախովը, Պաղդասարը, Ղազարը... Բեմի միջնամասով աստիճաններ են բարձրանամ, որոնք հասնում են մի պատշգամբի: Օլիմպոսի աստվածների դիտակետը հիշեցնող այդ պատշգամբում կանայք են, որոնք հետեւում են տեղի ունեցող անցուդարձին: Միգուցե դա հայոց մեծերի նստավայրն էր, որն այդ երեկո միայն կանանցով էր ներկայացված... Աստիճանների միջնամասում երկու դիմակավոր դերասաններ են, որոնցից մեկը միշտ տխուր է, թախծոտ, իսկ մյուսը՝ միշտ ուրախ ու ծիծաղկոտ:
1930թ. հուլիսի 4-ին երկինք ուերկիր իրարով չանցան, ջրհեղեղներ ու երկրաշարժ չեղան, պարզապես ծնվեց մի մանուկ, որին, չգիտես ինչու, Ֆրունզիկ կոչեցին, իսկ մտերիմներն ու ծանոթները պարզապես Ֆրունզ էին անվանամ: 
Առաջին անգամ, երբ Ֆրունզիկը հանդիպում Է Մարտիրոս Սարյանին, վերջինս հարցնում Է.
«Որտեղացի՞ ես»: «ես էլ չգիտեմ, - պատսախանում Է Ֆրունզիկը, - հայրս մշեցի է, մայրս' վանեցի, ծնվել եմ Լենինականում, ապրում եմ Երեւանում»: «Դե, սաա իսկական հայ ես, էլի,- ասում Է Մարտիրոս Սարյանը, - բեմի վրա մի երկու անգամ տեսել եմ, այնտեղ էլ հայ ես: Միայն անունդ փոխիր, դարձրու Մհեր, բայց Մհերի նման ժայռերի մեջ չփակվես, ժողովրդի հետ եղիր, նրա հետ մեծացիր...»:
Խոսքը տրվեց թատերական գործիչների միության նախագահ Երվանդ Ղազանչյանին. «Նա աշխարհ եկավ՝ աշխարհն ավելի բարի դարձնելու: ...Նա իր մեջ պարունակեց Շերամի «վառվող ջիգյարը». Շիրազի ժայթքող սիրտը, Արփաչայի հավերժությունը... Ինչ վառվռուն դերեր ու դերակատարումներ, փայլատակումներ: Այդքան չխաղալով, պյդքան խաղալ»:
Մեծն Հրաչյա Ներսիսյանն արդեն մահացել էր: Հակոբ Պարոնյանի «Պաղտասար աղբարը» չէր խաղացվում, անկրկնելի Պաղտասար-Ներսիսյանը չկար:
Եվ հանկարծ մի օր հայտարարվում է, թե «Պաղտասար աղբարը» նորից բեմ է ելնում ու Պաղտասարին պիտի մարմնավորի Մհեր Մկրտչյանը:
Լսվում են թերահավատ ձայներ. ոչինչ դուրս չի գա, չի ստացվի... Հաղթահարելով բոլոր դժվարությունները՝ Մհեր Մկրտչյանը խաղաց այդ դերը, հաստատեց իր տրագիկոմիկական ժանրի դերասան լինելը:
Այս առնչությամբ Յուրի Ամիրյանը մի դեպք պատմեց: Արման Կոթիկյանը «Պաղտասար աղբարի» փործերի ժամանակ անընդհատ դերասաններին դիտողություններ է արել այսպես քայլիր, այս կողմ նայիր, այն կողմ գնա, այս արա, այն արա: Մի օր էլ, երբ Կոթիկյանը դարձյալ ուզում է ղեկավարել փորձը, Մհեր Մկրտչյանն ըմբոստանում է. «Բավական Է, ես եմ բեմադրության ղեկավարը»:
Երկար նայելով Մհերին, Կոթիկյանն այնուհետեւ թեքվելով խաղընկերոջ Մուրադ Կոստանյանի կողմը հարցնում է. «Մուրադ, այս տղան կճանչնա՞ս...»: «Այո, Ֆրունզիկն է»,- պատասխանում է Մուրադ Կոստանյանը: «Ոչ, սա Ֆրունզիկը չէ, սա Պետրոս Ադամյանն է...»:
Մի հատված մեջբերվեց նաեւ Սոս Սարգսյանի հուշերից: Մհերը միշտ Սոս Սարգսյանի հոգու հետ խաղացել է. «Տես, մենք՝ շիրակցիներս, ինչքան գիտնական, բանաստեղծ, գրող նկարիչ, դերասան ենք տվել դե ասա՝ ձեր Լոռին ի՞նչ է տվել»: «Վերջերս եմ զտել պատասխանը: Հա՜, շատ եք, լավն եք: Մենք՝ լոռեցիներս, այդպես չենք կարող, մենք ծանր, դանդաղկոտ մարդիկ ենք հազար տարին մի անգամ ծնում ենք մի Թումանյան Հովհաննես»:
Վլադիմիր Աբաջյանը պատմեց, որ Մհերը նաեւ բանաստեղծականներ է գրել: Դրանցից մեկը, որի մեջ շատ են եղել քաղաքների ու երկրների անուններ, Մհերը խնդրել Է Աբաջյանին, որպեսզի նա այդ բանաստեղծաթյունը ցույց տա Համո Սահյանին, վերջինիս կարծիքը իմանալու համար: Համո Սահյանը կարդացել է բանաստեղծաթյունը, հետո շուռ գալով դեպի «բանաստեղծը»՝ ասել Է. «Այ տղա լավ էլ աշխարհագրություն գիտես...»:
Կինոգործիչների միության նախագահ Սերգեյ Իսրայելյանա իր խոսքի մեջ նշեց, որ ինքը բախտ Է ունեցել աշխատել եւ ընկերություն անել Մհեր Մկրտչյանի հետ: «Նա այսօր շատ Է պակասում մեր քաղաքին», - ասաց Սերգեյ Իսրայելյանը: Նա մի հուշ-մրցանակ հանձնեց Մհեր Մկրտչյանի եդբորը՝ Ալբերտ Մկրտչյանին, ապագայում ստեղծվելիք Մհեր Մկրտչյանի թանգարանում տեղադրելու պայմանով:
Այդ ընթացքում բեմի առաջամաս են գալիս Մհերի խաղացած կերպարները, նրա խաղընկերները կատարում են իրենց բաժին դերը: Ահա կառքի վրա նստած գալիս է Վարդուհի Վարդերեսյան-Անուշը («Պաղտասար աղբար»), Հեղինե Հովհաննիսյանը հայտարարում է. «Ո՜վ տգեղ մարդ, դու գեղեցիկ ես» («Աղվեսն ու խաղողը»), ժենյա Ավետիսյանը «ողբում է» իր Ղազարի մահը («Դազարը գնում Է պատերազմ»), ցուցադրվում են հատվածներ Մհեր Մկրտչյանի խաղացած կինոնկարներից «Մեր մանկության տանգոն», «Եռանկյունի», «Միմինո»...
Դերասան Ղեւոնդյանը ելավ բեմ, երգեց «Որսկան ախպերը» ու ոչ մի բառ այլեւս չասելով՝ հեռացավ բեմից: Աշոտ Ղազարյանն ու Արմեն Մարությանը համապատասխանաբար համատեղ ներկայացրին Ֆրունզիկ եւ Մհեր Մկրտչյանին: «Գեորգի Ղանելիան ուզում էր շարունակել «Միմինոն», իսկ մենք ճամփա ընկանք»: Այո՜, վաղ հեռացավ մեզանից Մհեր Մկրտչյանը: Կյանքում շատ քիչ լավ օրեր տեսած, մեզ ուրախություն պարգեւող, իր մեջ թախծոտ այդ մարդը, Ալբերտ Մկրտչյանի խոսքերով, կյանքի վերջին տարիներն ապրել է արեւի լույս չտեսնող սենյակում, քնել է «լեժանկայի» վրա: Բայց Հացթուխի կերպարը՝ Մհեր Մկրտչյանի կարապի երգը, նրա հոգու, տառապանքների վերջին աղաղակը եղավ...
Բեմ է ելնում Սիրանոն («Սիրանո դը Բերժերակ») եւ, մերժելով բոլոր առաջարկներն ու գայթակղությունները, հեռանում է, գնում է ուր հոգու օրենքներ կան: Գնում է բեմի աստիճաններով դեպի վեր՝ Օլիմպոսում, հայ մեծերի կողքին իր տեղը զբաղեցնելու...
ՕՄԱՐԻ ԽԵՉՈՑԱՆ
«Իրավունք»
04.04.2002